Ο Συνδικαλισμός στο Σταυροδρόμι σημαντικών προκλήσεων

Ο Συνδικαλισμός στο Σταυροδρόμι σημαντικών προκλήσεων

Παναγιώτης Πανάγος-Οικονομολόγος – Διευθυντής  –Διοίκησης / Εκπαίδευσης

ΚΕΚ – ΕΛΤΑ Α.Ε.

Οι Προκλήσεις

Σήμερα, όσο ποτέ στο παρελθόν, απαιτούνται εκείνες οι στρατηγικές επιλογές που ανατρέπουν τις σημερινές δομές του συνδικαλιστικού κινήματος και της οργάνωσης της εργασίας και αναθεωρούν τον τρόπο σκέψης, τις σημερινές πρακτικές και την κουλτούρα. Οι εν λόγω επιλογές πρέπει να βασίζονται στην ορθολογική υποστήριξη της εργασίας, που δεν υποθηκεύει το μέλλον των επόμενων γενεών, στην διαρκή ανάπτυξη των επαγγελματικών προσόντων των εργαζόμενων και στην διεκδίκηση της ενίσχυσης του κοινωνικού ιστού και της συσπείρωσης όλων των εργατικών δυνάμεων.

Η πρώτη πρόκληση αφορά το σύγχρονο διακύβευμα της εργασιακής εκμετάλλευσης που είναι :

 η απορρύθμιση της εργατικής νομοθεσίας και η δημιουργία ενός καθεστώτος προσωρινότητας με κυρίαρχη επιδίωξη του νέου εργοδοτικού κατεστημένου να επανέλθει σε έναν άγριο καπιταλισμό.

 η ατομική διαπραγμάτευση, ως ένα πεδίο που ελέγχουν σχεδόν απόλυτα οι εργοδότες καθώς συμβάλλει αποτελεσματικά στην κατάργηση της συλλογικής διαπραγμάτευσης, του διαλόγου, της συμμετοχής και της δυνατότητας του Συνδικαλισμού να μετατρέπει το θετικό αποτέλεσμα της δράσης του σε όφελος του κοινωνικού συνόλου εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα υψηλό επίπεδο εργασίας.

Η δεύτερη πρόκληση αφορά την προστασία του δικαιώματος στην εργασία και της ελεύθερης πρόσβασης για όλους, αλλά, πάνω απ’ όλα, την προσπάθεια να δημιουργεί τις κατάλληλες εκείνες συνθήκες και διαδικασίες που καλλιεργούν και διασφαλίζουν την δημιουργικότητα, τον σεβασμό και την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτονομία του εργαζόμενου έναντι της υποταγής και της εξάρτησης, που αναπόφευκτα προκαλεί η συμμετοχή του στην κατεστημένη και νομικά κατοχυρωμένη σήμερα παραγωγική διαδικασία. Η συμμετοχή του σ’ αυτή τον αλλοτριώνει και έχει ως συνέπεια την ισοπέδωση της διαφορετικότητας της προσωπικότητάς του, τη μετατροπή του δηλαδή σε ασήμαντο και εύκολα αντικαταστάσιμο εξάρτημα της παραγωγικής διαδικασίας και κατ’ επέκταση της όλης κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής διαδικασίας.

Η τρίτη πρόκληση αφορά τη μετεξέλιξη του συντεχνιακού, κομματικά ελεγχόμενου και κρατικοδίαιτου συνδικαλισμού σε ελεύθερη και οργανωμένη δύναμη που αισθάνεται ότι συμμετέχει και καθορίζει από κοινού τις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές εξελίξεις και ισορροπίες παράγοντας ξανά πολιτική με ευαισθησία και υπευθυνότητα για τον άνθρωπο και το περιβάλλον του. Ο συνδικαλισμός πρέπει να είναι ο δυναμικός εκείνος φορέας των προσδοκιών των εργαζόμενων σ’ ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο περιβάλλον, από τη νέα τεχνολογία και την οικονομική συγκυρία και όχι υποχείριο όργανο στα χέρια συμφερόντων αντίθετων με τις επιδιώξεις, τις επιθυμίες και τα οράματα των ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων. Η διαφάνεια στην λειτουργία του και στις επιδιώξεις του, είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη για να αντιπαρατεθεί αποτελεσματικά στην αντίληψη του Συνδικαλισμού – Διαχειριστή της όποιας εξουσίας, στην εκχώρηση του δικαιώματος στην εργασία στους εργοδότες αλλά και στις πολιτικές εμπορευματοποίησης των κοινωνικών αγαθών.

Η τέταρτη πρόκληση αφορά την αλλαγή του ίδιου του θεσμικού πλαισίου της λειτουργίας του, που καθιστά το Συνδικαλισμό εξάρτημα ή μηχανισμό του πολιτικού κατεστημένου για την επιβολή ή την αποποίηση ή και την μεταβίβαση της βασικής του υποχρέωσης και ευθύνης για την ικανοποίηση των προσδοκιών των εργαζόμενων (οικονομικών, κοινωνικών και προσωπικών – ψυχολογικών). Ο εργαζόμενος έχει ανάγκη να πιστεύει ότι η συνδικαλιστική του οργάνωση, είναι η συνειδητή προέκταση της ύπαρξής του στο εργασιακό και κοινωνικό γίγνεσθαι, που θέλει κι επιδιώκει, όχι μόνο την καλυτέρευση της ποιότητας της ζωής του και των συνθηκών της εργασίας του, αλλά και την κοινωνική και προσωπική του ολοκλήρωση.

Πρακτικές και Ερωτήματα

Η συνειδητοποίηση των παραπάνω προκλήσεων δεν είναι ούτε απλή ούτε εφικτή για το σημερινό συνδικαλιστικό κατεστημένο καθώς η βία, οι διωγμοί, οι νομικοί περιορισμοί αλλά και η ιδεολογική επίθεση του κοινωνικοπολιτικού κατεστημένου, κατά το παρελθόν, έχουν περιοριστεί ή διαφοροποιηθεί σε τέτοιο βαθμό που οι σημερινοί ηγέτες των συνδικάτων να φαντάζουν απόμακροι από την ουσία του ρόλου τους, βολεμένοι στη συνδικαλιστική τους καρέκλα και κρυπτόμενοι επιμελώς πίσω από συντεχνιακές – μικροπαραταξιακές σκοπιμότητες και διαδικασίες καθώς και την ΄΄διασφάλιση΄΄ αλληλεγγύης, κοινωνικής αναγνωρισιμότητας και θεσμικής ισχυροποίησης. Αδύναμοι ακόμα και να αναθεωρήσουν ή και να αποδεχτούν τις λαθεμένες αντιλήψεις και πρακτικές των προηγούμενων δεκαετιών με τις οποίες αντί να αντιπαλεύουν τις καπιταλιστικές δομές της εργασίας συνέβαλαν στις επιδιώξεις τους αποδεχόμενοι επιδερμικές βελτιώσεις και αποσπασματικές ή και μεμονωμένες λύσεις. Το συνδικαλιστικό κίνημα στο σύνολό του στέκει μάλλον αμήχανο μπροστά στις νέες αυτές προκλήσεις και όσο επιμένει σε παλιές πρακτικές τίποτα δεν πρόκειται να προωθήσει ή να επιλύσει ή να διασφαλίσει προς όφελος των εργαζόμενων και του κοινωνικού συνόλου ευρύτερα. Οι συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες των ανώτατων συνδικαλιστικών φορέων και οι ομοϊδεάτες τους στα κατώτερα όργανα του συνδικαλιστικού κινήματος τίποτα δεν μπορούν να προσφέρουν και στις περισσότερες περιπτώσεις η δράση τους μάλλον το κατεστημένο σύστημα παρά τους εργαζόμενους ευνοεί.

Για το λόγο αυτό τα νέα ερωτήματα:

• Πώς θα διασφαλίσουν τις θέσεις εργασίας ή θα αποκτήσουν εκείνα τα επαγγελματικά προσόντα για να καταλάβουν τις νέες θέσεις εργασίας που δημιουργεί η νέα οικονομία;
• Πώς θα αντιμετωπίσουν δυναμικά αλλά και δημιουργικά το νέο τεχνολογικό, οικονομικό, κοινωνικά, πολυπολιτισμικό και πολιτικό περιβάλλον;
• Πώς, με ποια αιτήματα και με ποιες μορφές διεκδίκησης θα υπερασπιστούν το δικαίωμά τους στην εργασία, θα διατηρήσουν και θα βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο και τα κοινωνικά και δημοκρατικά τους δικαιώματα και ελευθερίες;
• Πώς δεν θα μετατραπούν σε μοχλό πίεσης προς τις κυβερνήσεις για να αποσπάσουν οι εργοδότες ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις, ευνοϊκά δάνεια, νέες επιδοτήσεις και επιπλέον προνόμια;
• Πώς θα σταματήσουν το κλείσιμο ή τη μεταφορά επιχειρήσεων σε άλλες χώρες χαμηλού εργασιακού κόστους;

όχι μόνο χρειάζεται άμεσα και με συνέπεια να απαντηθούν αλλά και να οδηγήσουν στον επαναπροσδιορισμό της στρατηγική του συνδικαλιστικού κινήματος.

Η ανάγκη που οδηγεί προς μια νέα στρατηγική κατεύθυνση επιβεβαιώνεται και από τις τραυματικές εμπειρίες τους παρελθόντος καθώς είναι:

• ανέφικτο στις σημερινές συνθήκες να επαναληφθεί η αμαρτωλή ιστορία των προβληματικών όπου άπληστοι εργοδότες οικειοποιήθηκαν τεράστιους και πολύτιμους οικονομικούς πόρους, επιβραβευμένοι μάλιστα για τη ρεμούλα και για το γεγονός ότι οδήγησαν τις επιχειρήσεις τους στη χρεοκοπία και με τους εργαζόμενους και τα συνδικάτα τους πολλές φορές να μετατρέπονται ή και να χρησιμοποιούνται ως μοχλοί πίεσης για ευνοϊκή μεταχείριση τους από το κράτος προκειμένου να μην κλείσει εκείνη ή η άλλη επιχείρηση και χάσουν την εργασία τους.
• ανεπίτρεπτο οι επιχειρηματίες, το κράτος, όλοι οι πολιτικοί, ιδεολογικοί και άλλοι εκπρόσωποι του κατεστημένου συστήματος να καλούν συχνά – πυκνά τους εργαζόμενους :

να περιορίσουν τις απαιτήσεις τους οικονομικές, κοινωνικές, προσωπικές

να δουλεύουν περισσότερο για να σωθούν οι επιχειρήσεις, ώστε να μη χάσουν την εργασία τους

να συμβάλουν στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας υπό το φόβο της παγκοσμιοποίησης

και όχι της καλυτέρευσης της ίδιας της εργασίας τους.

Η Απάντηση στις προκλήσεις

Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε μπροστά σε τεράστιες δυσκολίες και η ανάπτυξη αποτελεσματικών μορφών αγώνα και διεκδικήσεων δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε αυτονόητη. Το εργατικό κίνημα σήμερα πρέπει να βρει νέους τρόπους, ώστε να επανασυνδέσει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας με την κοινωνική δικαιοσύνη και με τις νέες συνθήκες εργασίας σε συνδυασμό με την προστασία του περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή, ώστε να πετύχει την προσαρμογή των κλασσικών του στόχων στη νέα εποχή.

Οι εργαζόμενοι του σήμερα αλλά και του αύριο δεν πρέπει :

Να συμβιβαστούν με τη μοίρα τους όπως τους καλούν οι οπαδοί της «παγκοσμιοποίησης» και να σκύψουν το κεφάλι

Να απαξιώσουν κάθε αγωνιστική προσπάθεια στη λογική ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει ή να αλλάξει

Να εγκαταλείψουν τον αγώνα τους για συνδικάτα που προσαρμόζονται και διεκδικούν αποτελεσματικά αποσπώντας νέες κατακτήσεις διαφορετικά να τα διαλύσουν και να τα ξαναφτιάξουν από την αρχή

Να σταματήσουν να υποκινούν ένα διαρκή αγώνα με νέες συνταγές ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα που τελικά δεν θέλει ή είναι ανίκανο να ικανοποιήσει τα αιτήματα και τις ανάγκες τους

Οι εργαζόμενοι του σήμερα αλλά και του αύριο πρέπει να επιμείνουν :

στην διεκδίκηση το δικαιώματος ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση και στην πληροφορία, για να μην μετατραπούν σε σύγχρονους παρίες(ενδεικτικά : διαρκή προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, αξιοποίηση του διαδικτύου, εναλλαγή σε θέσεις εργασίας, ίσες ευκαιρίες, αξιοκρατία θεσμικού πλαισίου)

στην αναγνώριση και κατοχύρωση της εργασίας ως αγαθού του κοινωνικού συνόλου που συμβάλλει εκτός των άλλων και στην βελτίωση της ποιότητας ζωής τους (ενδεικτικά : συνεχή βελτίωση των συνθηκών εργασίας, κατοχύρωση ελευθέρου χρόνου για την ανάπτυξη κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, εβδομάδα 35 ωρών εργασίας)

στην ανάπτυξη ανοιχτών συμμετοχικών θεσμών που προλαμβάνουν αλλά και αποτρέπουν κάθε είδους αποκλεισμούς από την εργασία καθώς και τα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά δρώμενα (βελτιώσεις του θεσμικού πλαισίου για την προσαρμογή του στα νέα δεδομένα, αλλαγή συνδικαλιστικής κουλτούρας).

στην ανατροπή του σημερινού συντηρητικού, πελατειακού, διαχειριστικού και γραφειοκρατικού συνδικαλιστικού μοντέλου και των παρατάξεων που το εκπροσωπούν (αποκοπή από τον ομφάλιο λώρο της κεντρική εξουσίας και του πολιτικού συστήματος, εκσυγχρονισμός λειτουργίας και διαδικασιών)

στην μετατροπή των εργατικών ενώσεων σε ανοιχτούς και δημιουργικούς οργανισμούς που :

ανατροφοδοτούνται από τον ίδιο τον εργαζόμενο (πολλαπλοί επικοινωνιακοί δίαυλοι – σε συνδυασμό με τη νέα τεχνολογία – και προς τα μέσα και προς τα έξω για την άμεση και ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφόρηση και γνώση αλλά και στην κοινωνική αναγνωσιμότητα)

]–>δρουν και αποφασίζουν συλλογικά, χωρίς εξαρτήσεις (αποκέντρωση της λήψης των αποφάσεων μέσα από ομάδες επεξεργασίας και ανάδειξης πολιτικών, θεματικές τοπικές & περιφερειακές συνελεύσεις, θεματικά συνέδρια ή κλαδικά, ενδιάμεσοι και κλιμακούμενοι διεκδικητικοί αγώνες που θα καταλήγουν τελικά και στην απεργία, ανάδειξη πλατιών κοινωνικών – οικολογικών – πολιτιστικών – πολιτικών συμμαχιών)

είναι τυπικά και ουσιαστικά αλληλέγγυες και στηρίζουν ανυστερόβουλα (ηθική και υλική στήριξη των διεκδικητικών αγώνων, θεσμική συμμετοχή, όπου απαιτείται, για την διασφάλιση της νομιμότητας, της αξιοκρατίας και των ίσων ευκαιριών χωρίς σκοπιμότητες στην κοινωνική και προσωπική ανέλιξη του εργαζόμενου)

σέβονται την εργασία και το κοινωνικό σύνολο (διασφάλιση επαγγελματικών περιγραμμάτων και διαφανών – αξιοκρατικών διαδικασιών δια βίου βελτίωσης και πιστοποίησης των επαγγελματικών προσόντων με την ταυτόχρονη διασφάλιση και επαγγελματικών δικαιωμάτων. Οι διευκολύνσεις από την επιχείρηση για την άσκηση των συνδικαλιστικών αρμοδιοτήτων δεν σημαίνει μη παροχή εργασίας)

μεριμνούν για ασφαλείς και ποιοτικές συνθήκες εργασίας (ουσιαστική και ανοιχτή λειτουργία των αρμόδιων οργάνων ποιότητας καθώς και υγιεινής και ασφάλειας, δημιουργία συστήματος πρόληψης σωματικών και ψυχικών βλαβών, καλλιέργεια θετικού κλίματος)

μεγιστοποιούν την διαπραγματευτική τους δύναμη (ενοποιήσεις εργατικών ενώσεων, θεσμική συμμετοχή σε όλα τα όργανα της επιχείρησης με διακριτό ρόλο για να μην λειτουργεί ως συνδιοίκηση, συγκρότηση περιφερειακών γνωμοδοτικών επιτροπών που λειτουργούν καθοδηγητικά και συμβουλευτικά για την επιχείρηση και τον εργαζόμενο) και

ανανεώνονται συστηματικά για να έχουν διάρκεια, συνέχεια, συνέπεια και μέλλον (ανέλιξη στην ιεραρχία με ορισμό χρόνου θητείας κατά περίπτωση οργάνου, διασφάλιση των εκλογικών διαδικασιών ανάδειξης οργάνων ή λήψης αποφάσεων για να μην αλλοιώνεται η βούληση των εργαζομένων, συμμετοχή σε προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης συνδικαλιστικών και επιχειρηματικών θεματικών πεδίων).

στην αειφόρο ανάπτυξη που προστατεύει το περιβάλλον αλλά και τον ίδιο τον εργαζόμενο και δεν υποθηκεύει το μέλλον των επόμενων γενεών (έκδοση οδηγιών για την οικολογική χρήση του εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων της επιχείρησης, προγράμματα ανακύκλωσης, χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και οργανωμένης συμμετοχής σε οικολογικά κινήματα και προστασίας του περιβάλλοντος με την μορφή του εθελοντισμού)

Η μεμονωμένη δράση δεν εισφέρει στο σύνολο, οδηγεί σε παθητικότητα και δημιουργεί γόνιμο έδαφος για την κοινωνική υποταγή των εργαζομένων και επομένως δεν υπάρχει ελπίδα σωτηρίας για κανέναν. Αυτό το ατομικιστικό μοντέλο επιθυμούν οι εργοδότες της ευελιξίας χωρίς καμιά ασφάλεια. Όποιος μπορέσει να επιβάλει τη διαπραγματευτική του δύναμη (ίσως κάποια ελίτ εργαζομένων) στην εργοδοσία αυτή και θα κερδίζει. Είναι ωστόσο μαθηματικά βέβαιο ότι οι κερδισμένοι θα είναι πολύ λίγοι. Η τάση του αποσυνδικαλισμού και της απαξίωσης της συνδικαλιστικής δράσης είναι ανάγκη να αναστραφεί προκειμένου να αποφευχθεί η υποβάθμιση του συνδικαλισμού που θα έχει ως συνέπεια το κενό αντιπροσώπευσης. Η περιθωριοποίηση της συλλογικής διαπραγμάτευσης και της συνδικαλιστικής παρέμβασης θα δημιουργήσει μαύρη τρύπα στις εργασιακές σχέσεις.

Η χαμένη αξιοπιστία του συνδικαλισμού και των εκφραστών του μπορεί ακόμα να σωθεί με τη αντιμετώπιση των προκλήσεων και κυρίως το παράδειγμά του.